نقش کتابخانه در سواد آموزی

قانون دوم علوم کتابداری که رانگاناتان اعلام کرده است ( هر کتابی ، خواننده اش ) بر این نکته تاکید دارد که کتابخانه و خدمات اطلاعاتی به همه مردم اعم از تحصیلکرده یا عامی ، ثروتمند یا فقیر ، سالم یا بیمار ، معلول و غیره تعلق دارد .

به طور کلی ، کتابخانه ها از هر نوع که باشند در روشنگری شهروندان سهم بسزایی دارند و در خدمت افراد و گروهها ، علایق فرهنگی ، آموزشی یا حرفه ای هستند . کتابخانه ها می توانند نقش مهمی در توسعه هر کشور داشته باشند . عوامل موثر در توسعه عبارتند از : دسترسی به اطلاعات علمی ، آموزش و پرورش ، سواد فناوری . در این میان کتابداران می توانند در توسعه فرهنگ ، آموزش و پرورش ، سواد فناوری نقش موثری داشته باشد .

کتابخانه های عمومی و حمایت از آموزش

نقش کتابخانه عمومی حساستر از سایر انواع کتابخانه است ، زیرا مراجعان آن از اقشار گوناگون جامعه اند .

کتابخانه عمومی بدون تبعیض و تعصب در اختیار تمام کسانی است که میخواهند از آن استفاده کنند . به عبارتی تمام کسانی که توان خواندن دارند ، پیوسته به عرضه مطالب خواندنی متناسب با نیازشان نیازمندند و کتابخانه تنها نهادی است که توان بر طرف کردن این نیاز فرهنگی را دارد .

در دستنامه کتابخانه های عمومی نیز هدف آن ایجاد فرهنگ ، آموزش ، اطلاعات ، سرگرمی و ایجاد فرصتهای تحقیقاتی ذکر شده است و آنها را پلی بین مردم و جامعه و منابع آن معرفی می کند . بنابر این کتابخانه عمومی وظیفه حمایت از امر آموزش و کمک به خود آموزی ، برانگیختن مشارکت فرهنگی ، ارائه خدمات اطلاعاتی و ایجاد سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت برای همه گروههای جامعه را بر عهده دارد از جمله گروههای بیسواد ، نوسواد یا کم سواد .

خدمات کتابخانه عمومی وقتی تحقق می یابد که جامعه به آنها نیاز داشته باشد . این نیاز با افزایش میزان سواد در جامعه ، بالا رفتن معیار آموزش عمومی و افزایش سطح معیشت احساس می شود .

ایفلا در مورد کتابخانه عمومی و سوادآموزی میگوید :

از آنجا که سوادآموزی کلید دستیابی به تحصیلات ، دانش و نیز استفاده از کتابخانه ها و خدمات اطلاعاتی است ، کتابخانه عمومی باید به نحو فعالی از برنامه های سوادآموزی حمایت کند . نوسوادان نیازمند دسترسی آسان به مواد خواندنی مناسبند تا مهارتهای خود را حفظ کرده و توسعه بخشند . یکی از وظایف مهم و اولیه کتابخانه ها این است که به نیاز سنجی جامعه استفاده کننده بالفعل و بالقوه بپردازند و این امر از طریق پیمایش و مطالعه میدانی میسر است .

هر کتابخانه ای که دست اندر کار فعالیتهای سوادآموزی باشد اقدام به ارائه انواع خدمات مناسب جامعه می کند . ابن فعالیتهای گسترده را می توان به منزله زنجیره ای متشکل از سه بخش در نظر گرفت . خدمات ، مواد و منابع ، و فعالیتهای تعاونی .

فعالیتهایی که می توان در بخش مواد و منابع ارائه داد :

-         موجودی فعلی را ارزشیابی کنید .

-         مواد و منابع قابل دسترسی را در مجموعه جداگانه ای گردآوری کنید .

-         دیگر مجموعه های موجود در ناحیه را شناسایی کنید .

-         مواد و منابع موجود در زمینه سوادآموزی را گزینش کنید .

-    مجموعه را با افزودن نوارهای شنیداری و نوارهای ویدئو پیرامون موضوعاتی چون عدم اشتغال ، رشد تعلیمات عمومی و جز آن تقویت کنید

-         مجموعه هایی را به شکل امانی در اختیار مکانهای آموزش بزرگسالان قرار دهید .

-         برای نو سوادان بزرگسال مواد و منابع لازم را تولید و توزیع کنید .

-         سخنرانیهایی برای گروههای جامعه پیرامون مساله سوادآموزی و نیاز به خدمات سوادآموزی ایراد کنید .

-         استخدام آموزشگر و کارورزی و استفاده از دانشجویان را هدایت کنید .

فعالیتهایی که می توان در بخش خدمات کتابخانه ارائه داد :

-         به منظور راهنمائی و ارجاع سوالات ، اطلاعاتی پیرامون فرصتهای آموزشی بزرگسالان فراهم سازید .

-         برای آموزش فردی و آموزش بزرگسالان فضای لازم و کلاس درس تامین کنید .

-         بودجه لازم برای خدمات سوادآموزی کتابخانه را درخواست کنید .

-         مجموعه سواد آموزی کتابخانه را به آگاهی عمومی برسانید و تبلیغ کنید .

-         برای دانشجویان آموزش بزرگسالان بازدیدهای و گردشهایی را ترتیب دهید .

-         برای کارکنان کتابخانه ، گروههای کاری پیرامون سوادآموزی تشکیل دهید .

-         دفاع و پشتیبانی از سوادآموزی را هدایت کنید ( سخنرانیهای عمومی ، تماس با قانونگذاران ) .

-         آگاهیهای جامعه و تلاشهای به کارگیری آموزشگران را هماهنگ کنید .

-         کتابچه هایی پیرامون خدمات سوادآموزی انتشار دهید .

-         خبرنامه هایی پیرامون سوادآموزی و کوششهایی که در ناحیه انجام می شود تهیه کنید .

فعالیتهایی که می توان در بخش کوششهای تعاونی ارائه داد :

-    با دیگر کتابخانه های ارائه دهنده خدمات سوادآموزی تماس برقرار ساخته و مجموعه مواد و نیز خدمات آنها را مورد ملاحظه قرار دهید .

-         با دیگر ارائه دهندگان خدمات سواد آموزی ملاقات کنید .

-         خدمات آموزش بزرگسالان را به آگاهی عموم برسانید و تبلیغ کنید .

-         شوراهای سوادآموزی تشکیل دهید .

-         در برگزاری کارآموزیهای آموزشگران مشارکت داشته باشید .

-         عضویت در شوراها را گسترش دهید ، ساختار شوراها را شکل دهید .

-         برای فعالیتهای شوراهای آینده ازمنابع خارج از کتابخانه درخواست بودجه کنید .

نقش کتابداران   

کتابداران باید آگاه باشند که خدمات کتابخانه ای برای بیسوادان یا نوسوادان خدمات مورد تقاضا نیست و کتابخانه باید نقش فعالی در تشویق استفاده از آن داشته باشد . این خدمات جزء خدمات خاص کتابخانه محسوب می شود .

برای ارائه خدمات به گروههای خاص ، علاوه بر خدمات معمول کتابخانه ، برای هر گروه باید متناسب با توانائی و نیازهای اطلاعاتی مواد لازم فراهم شود . بنابر این شناخت اولیه از خصوصیات جسمی و روانی گروههای استفاده کننده و مسائل و مشکلات آنها ضروری است .

کتابداران بخشهای ویژه می توانند با توجه به محل خدمت خویش از طریق مصاحبه ، پرسشنامه ، مشاهده و مطالعه به تحقیق در مورد مخاطبان بالقوه و بالفعل کتابخانه بپردازند و با تهیه مواد خواندنی مورد نیاز ایشان و وسایل لازم برای مطالعه به وسیله این گروهها به پر بار کردن اوقات آنان کمک فراوانی کنند .

بیانیه یونسکو درباره کتابداران می گوید : کتابدار واسطه ای فعال بین استفاده کننده و منابع است و آموزش مداوم و حرفه ای کتابداران تضمین خدمات کافی اجتناب ناپذیر است .

کتابخانه عمومی از طریق خدمات خویش می تواند با مردم برقرار کند .

به گفته جرواسی : چیزی که به یک کتابخانه روح می بخشد ، ساختمان آن نیست ، بلکه خدمات آن است و موثر بودن این خدمات مهم می باشد. خدماتی که با نیازهای مردم هماهنگ باشد .

اصل اول علوم کتابداری نیز به این نکته اشاره دارد که ( کتابها برای استفاده اند ) . بنابر این کتابداران باید اعتقاد به این اصل داشته و در ارائه اطلاعات به همگان کوشا بوده و آن را جزء وظایف اصلی خویش بشمارند .

وظایف کتابدار در خدمات به نوسوادان

1 ) انتخاب و سفارش مواد :

 مشاوره در مرحله فراهم آوری مواد ، سازماندهی و نمایش مواد خواندنی آموزش پایه بزرگسالان .

2 ) عمل کردن به عنوان کانال ارتباطی بین کتابخانه و خدمات برای نوسوادان :

ترتیب دادن ملاقاتهای مشترک بین کتابخانه و آموزشیاران سوادآموزی برای بحث درباره مشکلات و راه حلهای توافقی.

3 ) پیش بینی هماهنگیهای سوادآموزی :

- اداره کردن جلسات آموزشی برای کارکنانی که به نوسوادان خدمات ارائه می کنند .

- تهیه و نظارت بر تولید مواد تبلیغاتی .

4 ) گردآوری بودجه سوادآموزی برای سال مالی آینده :

- تخمین هزینه های اداری خدمات سوادآموزی .

- جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای اطمینان از حمایت مالی بیرون از سازمان کتابخانه .

بخش مواد خواندنی ساده

با توجه به امکانات کتابخانه ای بخش نوسوادان می تواند از یک قفسه مواد خواندنی تا یک سالن با امکانات سمعی و بصری گسترش یابد . در نامگذاری این بخش بهتر است از عناوینی چون بخش خواندنیهای ساده ، بخش خواندنیهای آسان یا بخش آموزش بزرگسالان استفاده کرد تا نوسوادان با آرامش خاطر بیشتری از آن استفاده کنند . این بخش دو نوع خدمات می تواند ارائه کند : خدمات مستقل و خدمات ارجاعی .

1- خدمات مستقل بخش مواد خواندنی ساده .

- برای آموزش فردی و آموزش بزرگسالان در صورت امکان فضای لازم و کلاس درس تامین شود،یعنی کتابخانه میتواند راسا در برنامه های سوادآموزی مشارکت کند .

- مجموعه مواد ومنابع خواندنی ساده کتابخانه را به آگاهی عموم رسانده و تبلیغ کند .

- مواد خواندنی ساده را درمحلی قراردهد که براحتی رویت شود و در دسترس باشد .

- برای سواد آموزان و آموزشیاران بازدیدهایی از کتابخانه تربیت دهد .

- کتابشناسیهایی از مواد و منابع موجود تهیه کند .

- سخنرانیها برای گروههای مختلف جامعه درباره توجه به مساله سوادآموزی و نیاز به خدمات سوادآمزی تربیت دهد .

- و .....

2- خدمات ارجاعی بخش مواد خواندنی ساده .

- تهیه راهنماهای لازم برای فرصتهای آموزشی ، فرصتهای شغلی و موارد بهداشتی .

- به منظور راهنمایی و ارجاع سوالات ، می توان اطلاعاتی درباره فرصتهای آموزشی بزرگسالان فراهم ساخت .

- درباره فرصتهای شغلی و مراکز کاریابی نی توان برای گروههای نوسواد و کم سواد اطلاعات به دست آورد.

دو اصل در سازماندهی مواد و منابع نوسوادان مهم است :

1 ) مجموعه را به شکلی ساده اداره کرد .

2 ) مجموعه را در معرض دید قرار داد .

منبع:دانشجویان رشته کتابداری