توسعه سواد آموزي؛ گامي بسوي زندگي بهتر(به بهانه روز جهاني سواد آموزي)

اشاره:
هشتم سپتامبر برابر است با روز جهاني سواد آموزي. از اين روز در بسياري از کشورهاي جهان تجليل و گراميداشت ويژه به عمل مي آيد. فلسفه نام گذاري اين روز از سوي سازمان فرهنگي يونسکو: تبليغات و توسعه سواد آموزي در کشورها و جوامع است و همچنين به مناسبت همين روز، کشورها همه موظف اند تا به مسأله سواد آموزي توجه ويژه قائل شده و در راستاي برداشتن موانع سواد آموزي و تهديدات آن، گام هاي عملي و استوار بردارند. به اين لحاظ، مي توان گفت که روز جهاني سواد آموزي يعني تقدير و گراميداشت از سواد و آگاهي و مبارزه با بي سوادي و برداشتن گام هاي عملي در راستاي توسعه سواد تا رسيدن به رفاه و زندگي انساني تر. 

خانم ايرينا بوکوآ مدير کل سازمان يونسکو به مناسبت روز جهاني سواد آموزي سال 2011 پيامي را منتشر کرده است که بخشي از آن را در اينجا مرور مي کنيم:
«امسال؛ تأکيد ويژه روز جهاني سواد آموزي بر ارتباط بين سواد آموزي و صلح متمرکز شده است.
صلح پايدار، بر اساس احترام به حقوق بشر و عدالت اجتماعي پايه گذاري مي شود و سواد آموزي که شالوده هرنوع آموزش و يادگيري مادام العمر است، يکي از اين حقوق به شمار مي رود. 
سواد آموزي پيش نياز صلح است زيرا با گذر از گستره هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و انساني، فوائد بي شماري به ارمغان مي آورد.
در جوامع دانش بنياد کنوني، فقدان سواد آموزي بيش از هر زمان ديگر مترادف با محروميت و در حاشيه ماندگي است.
مطابق با جديدترين نمودارها (2009) 793 ميليون نفر بزرگسال فاقد مهارت هاي اوليه سواد آموزي اند که اکثريت آنان را زنان و دختران تشکيل مي دهند. بيش از 67 ميليون کودک در رده سني ابتدايي هنوز وارد مدرسه نشده اند و 72 ميليون نوجوان در سن پايين تر از مدارس متوسطه نيز از حق هرگونه آموزش بي بهره اند که اين امر خطر ايجاد نسل جديدي از بي سوادان را افزايش مي دهد.»
آنگونه که از گفته ها و آمارهاي اين سازمان فرهنگي بر مي آيد، متأسفانه موضوع نبود سواد بطور قابل قبول آن در سرتاسر جهان هم اکنون نيز به عنوان يک معزل اجتماعي مطرح است. چالش هاي فراگير زندگي اجتماعي در بسياري از جوامع فرصت هاي سواد اندوزي از مردم سلب کرده و باعث شده است که عده زيادي از نعمت سواد و سواد آموزي و فرصت هاي مناسب آن بي بهره بمانند که به گفته سازمان يونسکو «اين امر خطر ايجاد نسل جديدي از بي سوادان را افزايش مي دهد.»

افغانستان، آمار بلند بي سوادي و روز جهاني سواد آموزي
اينکه امسال از روز جهاني سواد آموزي در افغانستان بطور رسمي و اساسي تجليل و گراميداشت به عمل نيامد، انتقاد شماري از رسانه ها و کارشناسان را بر انگيخته است. 
از روز جهاني سواد آموزي در کشور در حالي گراميداشت به عمل نيامد که افغانستان در سطح کشورهاي منطقه و حتا جهان، داراي پايين ترين سطح سواد و حرفه مي باشد. اين واقعيت تلخ و ناگوار نه تنها که نخل اميد شهروندان را در راستاي توسعه سواد و آگاهي و رسيدن به يک جامعه مرفه و عاري از هرگونه کينه، تعصب، نفرت و جنگ و انسان کشي و خانه به دوشي، مي خشکاند؛ بلکه ناديده گرفتن روز جهاني سواد آموزي در کشوري که بالاترين آمار بي سوادان را دارد و از اين ناحيه دچار مصائب و مشکلات فراواني شده است، در نوع خود مبارزه عليه سواد آموزي است. همانگونه که علناً در افغانستان ديده مي شود. 
اينکه افغانستان در ميان کشورهاي منطقه و حتا جهان داراي بلند ترين آمار بي سوادي است، نه يک تبليغات يا شايعه محض، بلکه يک واقعيت انکار ناپذير است. بر اساس يک آمار رسمي که از سوي سازمان ملل متحد به نشر رسيده، در حال حاضر 66 درصد مردم افغانستان کاملاً از نعمت سواد بي بهره اند و 34 درصد مردم کشور با سواد اند که به گفته آنان «بيشتر اين افراد تنها توانايي خواندن و نوشتن را دارند.»
سازمان ملل همچنين سطح بي سوادي در روستاهاي کشور را نگران کننده خوانده و گفته است که 90 درصد زنان و 63 درصد مردان در روستاها بي سواد اند. اين در حالي است که بر طبق آماري که از سوي ادره احصائيه مرکزي کشور به نشر رسيده «به تعداد 9٫5 ميليون افراد بالغ در سراسر کشور بي سواد اند که 5٫5 ميليون آنان زن و 4 ميليون شان مرد مي باشد؛ به همين ترتيب 48 درصد اطفال سنين 7تا 12 ساله بي سواد بوده و مجموعاً 2٫3 ميليون طفل شامل مکاتب ابتدايي نيستند.» و اين در حالي است که بنا به گفته اي «صرفاً 17 درصد نفوس 25 ساله و بالاتر، به نوعي از تعليمات رسمي بر خوردار اند.»
اين آمارها نشان مي دهد که افغانستان در ميان ساير کشورهاي جهان يکي از کشورهايي است که بالاترين آمار بي سوادان را دارا مي باشد. با اين حال، سهل انگاري و ناديده گرفتن روز جهاني سواد آموزي از سوي مسئولان دولتي و نهادهاي ذي ربط، به معناي طرد سواد و دست کم گرفتن آن است. آنهم در کشوري که از يکسو بلند ترين آماري بي سوادان را دارد و از سوي ديگر، از اين ناحيه بلايا و مصائب زيادي را در طول زمان متقبل شده است و هنوز نيز در شرر خشمگين بي سوادي و نا آگاهي مي سوزند. با اين حال، آيا ارج گذاري سواد آموزي، گراميداشت از روزجهاني سواد و تبليغات از دانش و سواد اندوزي به جاي اسلحه و تفنگ و خشونت، از سوي دولت و نهادهاي مسئول در نوع خود يک گام بسوي سواد آموزي نيست؟ اين انتقادي است که بالاي دولت و نهادهاي مسئول وارد مي شود. زيرا تجليل نکردن از روز جهاني سواد و پشت گوش گذاشتن آن، به معناي اين است که نهادها هنوز نيز بر مسأله سواد و آگاهي و دانش وقعي نمي گذارند. 
موانع و مشکلات
آنگونه که از «سرگذشت مصيبت بار» مردمان کشور پيداست، جنگ هاي داخلي چندين دهه، همان گونه که تمام زير بناها و زير ساخت هاي کشور را به کام دود و باروت فرستاده است، مانع عمده سواد آموزي نيز بوده است. در طول مدت جنگ هاي داخلي، زمينه ها و فرصت هاي سواد آموزي از مردم و شهروندان سلب شده و دروازه مکاتب و دانشگاهها به روي مردم بسته مانده است. با اين حال، اما در حال حاضر نيز اين روند از سوي گروه هاي شورشي مسلح يا «برادران ناراضي» آقاي رئيس جمهور ادامه داشته و در طول سال و ماه، مکاتب به آتش کشيده مي شود، گوش و گلو و بيني دانش آموزان بريده مي شود، بالاي صورت دختران دانش آموز تيزاب پاشيده مي شود و صدها مصيب و بلاياي ديگر که از ناحيه طالبان و گروه هاي شورشي و دشمنان صلح اعمال شده که حيات بخصوص کودکان دانش آموز و نونهالان و نسل آينده را دچار آسيب و خطر ساخته است. 
طبق يک آمار رسمي هم اکنون «بيش از پنج ميليون کودک در سراسر کشور از آموزش محروم اند.» که بيشتر از نصف آن را دختران تشکيل مي دهد.
در حال حاضر يکي از مهم ترين چالش ها در راستاي توسعه سواد آموزي، مشکلات امنيتي است. اين چالش تقريبا در سرتاسر کشور موجود بوده و هم اکنون روند توسعه سواد آموزي با خطر جدي مواجه ساخته است. مشکلات امنيتي به عنوان يک مانع مهم توسعه سواد آموزي در بسياري از مناطق و ولايات کشور محسوب مي گردد. 
از ديگر عاملي که مي تواند در توسعه سواد آموزي و يا مختل ساختن اين پروسه نقش داشته باشد، مسئوليت نهادهاي مربوطه است. هرچند که وزارت معارف و ساير نهادهاي مربوط به توسعه سواد آموزي اين اواخر گفته اند که «با همکاري نهادهاي بين المللي و داخلي، تا 11 سال ديگر بي سوادي را از کشور کاملاً محو مي کند.» و مقام هاي وزارت معارف نيز گفته اند «وزارت معارف در سال جاري سه صد هزار و شش صد تن را تحت آموزش قرار داده که اين رقم تا پايان سال به 611 هزار مي رسد.» همچنان مسئولين اين وزارت گفته اند «در تلاش هستيم تا از طريق علما، متنفذين قومي و به همکاري سازمان هاي ملي و بين المللي در سراسر افغانستان برنامه و کمپاين با سواد شدن را به راه بيندازيم.» اما با وجود اين، روند با سواد سازي شهروندان و توسعه سواد آموزي، آنقدر ملموس و چشمگير و قناعت بخش نبوده است. 
سخن آخر
سواد و آگاهي و دانش يک جامعه به منزله چراغي است که مي توان از نور آن استفاده کرد و راه زندگي را بصورت درست تر آن پيمود. دسترسي به توسعه همه جانبه، عبور از خط فقر، نکبت و نگون بختي و فجايع انساني تنها با آموختن سواد، دانش و آگاهي امکان پذير است، در مقطعي از زمان که شعارهاي صلح و مصالحه و پشت سر گذاشتن دوران عسرت و جنگ و دربدري براي ما جدي شده، توسعه سواد آموزي مي تواند به حيث يک قوه عامل و موثر در راستاي تحقق اين آرمان بشري و کشوري عمل نمايد. آنهم با شعاري که در ارتباط به روز جهاني سواد آموزي از سوي سازمان فرهنگي يونسکو در نظر گرفته شده است: روز جهاني سواد آموزي و و ارتباط بين سواد آموزي و صلح. 
با درک اين مهم، اما در افغانستان هنوز موانع زيادي در راه توسعه سواد آموزي وجود دارد. با اين حال، عبور از اين خط نکبت، مستلزم تلاش هاي پيگر، موثر، صادقانه و نه صرف شعار دولت و نهادهاي مسئول است. در ثاني؛ بايد به گروه هاي شورشي و به «برادران ناراضي» فهمانده شود که سواد آموزي تنها کمال است، سواد و علم و دانش تنها مشخصه انسان است که انسان را از ساير حيوانات جدا مي کند. بنابر اين، به آتش کشيدن مکاتب و آموزش گاه هاي سواد آموزي، گوش و گلو بريدن ها و تيزاب پاشي ها بر سر و صورت کودکان دانش آموز، گامي به سوي بربريت است. 
مي بايد براي توسعه سواد آموزي، دولت از هر گونه تلاش ممکن دريغ نوزد. تقويت نهادهاي آموزشي، اختصاص بودجه و ايجاد خدمات يکسان آموزشي در سرتاسر کشور بدون در نظر داشت قوم، قبيله، نژاد و زبان و تلاش در راستاي محو خشونت و ايجاد فرصت هاي شغلي براي خانواده و شهروندان، نخستين گام بسوي توسعه سواد آموز است.

مهدي زرتشت

http://mosharekat.wahdat.net/